W jakim zakresie szkoła powinna udostępnić informację publiczną?
W jakim zakresie szkoła powinna udostępnić informację publiczną?
Obecnie rodzice coraz bardziej angażują się w życie swoich dzieci, w tym w szczególności interesują się ich edukacją. Nic więc dziwnego, że coraz częściej dyrektorzy szkół spotykają się z sytuacją, że rodzice składają wniosek o udostępnienie informacji publicznej, by poznać dane dotyczące szkoły, nauczycieli, tego, co dzieje się w szkole lub tego, jak funkcjonuje.
Do naszej kancelarii często więc zgłaszają się dyrektorzy szkół, by dowiedzieć się, jakie informacje podlegają udostępnieniu i jak wygląda procedura rozpatrzenia takiego wniosku. Z punktu widzenia prawnika przed rozpatrzeniem takiego wniosku każdorazowo trzeba się zastanowić po pierwsze co jest informacją publiczną i jakie są ograniczenia w zakresie udostępnienia tych danych.
Prawo do uzyskania dostępu do informacji publicznych wynika z art. 61 Konstytucji. Zgodnie z tym artykułem: „obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.”
Z powyższego wynika więc, że informacje publiczne to informacje o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, przy czym zawsze dotyczą one sfery faktów. W ramach dostępu do informacji publicznej nie jest możliwe wnioskowanie o zajęcie przez szkołę określonego stanowiska w sprawie, podobnie nie jest uprawnione wnioskowanie o udostępnienie przez nią danych, które są powszechnie dostępne lub są już w posiadaniu wnioskującego. W takich przypadkach dyrektor szkoły ma prawo odmówić ich udostępnienia.
W związku z tym, że definicja informacji publicznej jest dość mało precyzyjna, warto zapoznać się z art. 6 ustawy o dostępie do informacji publicznej, który stanowi, jakie informacje publiczne podlegają udostępnieniu. Zgodnie z tym artykułem:
- Udostępnieniu podlega informacja publiczna, w szczególności o:
1) polityce wewnętrznej i zagranicznej, w tym o:
a)zamierzeniach działań władzy ustawodawczej oraz wykonawczej,
b)projektowaniu aktów normatywnych,
c)programach w zakresie realizacji zadań publicznych, sposobie ich realizacji, wykonywaniu i skutkach realizacji tych zadań;
2) podmiotach, o których mowa w art. 4 ust. 1, w tym o:
a)statusie prawnym lub formie prawnej,
b)organizacji,
c)przedmiocie działalności i kompetencjach,
d)organach i osobach sprawujących w nich funkcje i ich kompetencjach,
e)strukturze własnościowej podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3-5,
f)majątku, którym dysponują;
3)zasadach funkcjonowania podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1, w tym o:
a)trybie działania władz publicznych i ich jednostek organizacyjnych,
b)trybie działania państwowych osób prawnych i osób prawnych samorządu terytorialnego w zakresie wykonywania zadań publicznych i ich działalności w ramach gospodarki budżetowej i pozabudżetowej,
- c)sposobach stanowienia aktów publicznoprawnych,
d)sposobach przyjmowania i załatwiania spraw,
e)stanie przyjmowanych spraw, kolejności ich załatwiania lub rozstrzygania,
f)prowadzonych rejestrach, ewidencjach i archiwach oraz o sposobach i zasadach udostępniania danych w nich zawartych,
g)naborze kandydatów do zatrudnienia na wolne stanowiska, w zakresie określonym w przepisach odrębnych;
4) danych publicznych, w tym:
- a)treść i postać dokumentów urzędowych, w szczególności:
–treść aktów administracyjnych i innych rozstrzygnięć,
–dokumentacja przebiegu i efektów kontroli oraz wystąpienia, stanowiska, wnioski i opinie podmiotów ją przeprowadzających,
–treść orzeczeń sądów powszechnych, Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych, sądów wojskowych, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu,
- b) stanowiska w sprawach publicznych zajęte przez organy władzy publicznej i przez funkcjonariuszy publicznych w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego,
c)treść innych wystąpień i ocen dokonywanych przez organy władzy publicznej,
d)informacja o stanie państwa, samorządów i ich jednostek organizacyjnych;
5)majątku publicznym, w tym o:
a)majątku Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych,
b)innych prawach majątkowych przysługujących państwu i jego długach,
c)majątku jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządów zawodowych i gospodarczych oraz majątku osób prawnych samorządu terytorialnego, a także kas chorych2),
d)majątku podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 5, pochodzącym z zadysponowania majątkiem, o którym mowa w lit. a-c, oraz pożytkach z tego majątku i jego obciążeniach,
e)dochodach i stratach spółek handlowych, w których podmioty, o których mowa w lit. a-c, mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów Kodeksu spółek handlowych, oraz dysponowaniu tymi dochodami i sposobie pokrywania strat,
f)długu publicznym,
g)pomocy publicznej,
h)ciężarach publicznych.
Ograniczenia w zakresie dostępu do informacji publicznej wprowadza art. 5 ust 1 i 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej:
„1.Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych.
- Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Ograniczenie to nie dotyczy informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji, oraz przypadku, gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnują z przysługującego im prawa.”
Dyrektor szkoły może więc odmówić udostępnienia informacji publicznej, nie tylko gdy dana informacja jest powszechnie dostępna lub jest w posiadaniu wnioskującego, ale także gdy jest ona objęta tajemnicą ustawowo chronioną lub gdy jej ujawnienia naruszałoby prywatność osoby fizycznej. Najczęściej więc będzie chodzić o przypadki, gdy ujawnienie informacji publicznej wiązałoby się udostępnieniem danych osobowych uczniów lub nauczycieli w zakresie, w jakim nie wiążą się one z pełnioną przez nich funkcją.
Możliwa jest również odmowa udostępnienia informacji publicznej w momencie, gdy wniosek obejmuje informacje przetworzone, których udostępnienie wiąże się z poniesieniem przez organ (w tym przypadku szkołę) takich nakładów organizacyjnych i finansowych, które wysoce utrudniają jego działanie (tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 grudnia 2011 r., I OSK 1737/11). O przetworzeniu informacji mówimy wówczas, gdy organ dokonuje określonych zmian w informacjach (np. anonimizuje dane osobowe osób w dokumentach), przeprowadza określone badania, analizy, ekspertyzy, co wiąże się z nakładem finansowym, lub też zsumowuje wiele pojedynczych informacji znajdujących się w jego posiadaniu.(tak Komentarz do ustawy o dostępie do informacji publicznej pod red. Bidzyńskiego). Zgodnie z art. 3 ust 1 pkt 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej udostępnienie takiej informacji jest uzależnione od szczególnie istotnego interesu publicznego. Dyrektor szkoły może więc odmówić udostępnienia takiej informacji, gdy dojdzie do przekonania, że wiąże się to z bardzo dużym nakładem czasowym i finansowym, a nie jest to uzasadnione interesem publicznym, a jedynie np. interesem prywatnym wnioskodawcy. Wówczas zgodnie z orzecznictwem można mówić o nadużyciu prawa do informacji publicznej, co uzasadnia odmowę jej udostępnienia.
O takiej sytuacji mowa między innymi w sprawie rozpoznawanej przez NSA w wyroku z dnia 11 maja 2017r. (I OSK 2777/16). W sprawie tej wnioskodawca oczekiwał ujawnienia przez szkołę między innymi informacji takich jak: stan cywilny nauczyciela, czy nauczyciel jest po rozwodzie, czy nauczyciel pali tytoń, czy nauczyciel zażywa narkotyki, czy nauczyciel korzysta z pomocy psychologicznej, wyznanie religijne nauczyciela, czy nauczyciel był podejrzany o pedofilię, IQ nauczyciela, czy nauczyciel posiada stały dostęp do Internetu itp. (łącznie 87 pytań tego typu). Rozpoznając skargę kasacyjną w tej sprawie NSA uznał, że wnioskodawca dopuścił się nadużycia prawa do informacji publicznej. Z rozważań Sądu:
„Naczelny Sąd Administracyjny podziela stanowisko wyrażone w skardze kasacyjnej, że w sprawie J.N. dopuścił się nadużycia trybu dostępu do informacji publicznej. Z całokształtu akt sprawy i dotychczasowej korespondencji między nim a Gimnazjum im. Jana Pawła II w Czerwonaku jednoznacznie wynika, że złożony wniosek o informację ma na celu wywołanie dolegliwości adresata wniosku, utrudnienie funkcjonowania organu szkoły oraz represję wobec nauczyciela – w związku z konfliktem między wnioskodawcą a Dyrektorem Gimnazjum oraz częścią nauczycieli na tle indywidualnej, wieloaspektowej sprawy edukacji w tej szkole jego syna i zdarzeń z tym związanych – nie ma zaś na uwadze uzyskania informacji o sprawie publicznej w celach, jakie legły u podstaw analizowanej ustawy. Odmienne twierdzenia sformułowane w odpowiedzi na skargę kasacyjną z perspektywy obiektywnej należy ocenić jako nie odpowiadające rzeczywistości utrwalonej w aktach.
W stanie faktycznym niniejszej sprawy nie budzi wątpliwości Naczelnego Sądu Administracyjnego, że wniosek z dnia 2 października 2015 r. o udostępnienie informacji publicznej nie ma na celu uzyskania informacji służącej obiektywnie jakiemukolwiek dobru powszechnemu, lecz dotyczy on jedynie indywidualnego interesu wnioskodawcy. Nie tylko nie prowadzi w sprawie do poprawienia funkcjonowania szkoły, do organu której został skierowany, lecz wręcz przeciwnie – w istocie ma na celu być dla niej dokuczliwy (zob. np. skierowane przez J.N. do Dyrektora Gimnazjum życzenie “wytrwałości w komplementacji” odpowiedzi na 109 pytań – k. 12-13 akt sądowych). Rzeczony wniosek nie służy zatem usprawnieniu realizacji zadania publicznego w postaci edukacji (oświaty) publicznej, lecz godzi w realizację tego zadania.
Pytania zawarte we wniosku albo w ogóle nie dotyczą kwestii publicznych, albo jego nieprecyzyjność nie pozwala ustalić jego zakresu albo wreszcie co prawda odnoszą się do sprawy publicznej kwalifikacji osoby wykonującej funkcję publiczną (jest nim bowiem nauczyciel – zob. np. wyrok NSA z dnia 17 listopada 2016 r. o sygn. akt I OSK 1139/15), jednak – jak wskazano – ma w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego na uwadze zaspokojenie indywidualnych potrzeb wnioskodawcy w ramach niewątpliwie istniejącego między nim a szkołą prywatnego konfliktu (jednoznacznie na jego istnienie wskazuje załączona do odpowiedzi na skargę korespondencja J.N. z organami szkoły – k. 12-52 akt sądowych), przez wywołanie dyskomfortu i poczucia zagrożenia u nauczyciela, o którym wnioskodawca żąda od Dyrektora informacji. Jest to cel nieprzewidziany do realizacji w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej. Stosowanie trybu tej ustawy do realizacji takiego celu, podobnie jak dla celu zaburzenia sprawności funkcjonowania szkoły, nie było zamierzeniem ustawodawcy i z tych względów nie podlega ochronie prawnej, w tym w postępowaniu przed sądem administracyjnym.”
Istnieje więc wiele sytuacji, w których dyrektor szkoły ma prawo odmówić dostępu do informacji publicznej.
Autor: Izabela Rybska- radca prawny w Kancelarii:
Kacprzak Kowalak i Partnerzy
Adwokaci i Radcowie Prawni
w Poznaniu