Rozpoczęcie roku szkolnego a zagrożenie COVID-19
Rozpoczęcie roku szkolnego w dobie zagrożenia COVID-19 budzi niezwykle dużo emocji zarówno wśród rodziców, jak i nauczycieli, zwłaszcza, że w zasadzie brak jest klarownych norm prawnych, które regulowałyby wszystkie kwestie związane z bezpiecznym powrotem dzieci do szkoły. Nic więc dziwnego, że zarówno rodzice, nauczyciele, jak i dyrektorzy szkół kierują do prawników z naszej kancelarii w Poznaniu mnóstwo szczegółowych pytań. Odpowiedź na wszystkie te pytania w związku z dość niepewnym stanem prawnym to nie lada wyzwanie dla każdego adwokata i radcy prawnego.
Wytyczne MEN
Podkreślenia po pierwsze wymaga, że to jak powinna wyglądać organizacji placówek oświatowych w dobie zagrożenia COVID-19 wynika jedynie z wytycznych, które dnia 5 sierpnia 2020r. zostały opublikowane na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej i obowiązywać będą od 1 września 2020r.
Wytyczne te mają zastosowanie do organizacji szkół i placówek, w tym także tych, do których uczęszczają uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Zawierają one zalecenia związane m.in. z: organizacją zajęć w szkole, wydawaniem posiłków, higieną, czyszczeniem, dezynfekcją pomieszczeń i powierzchni, postępowaniem w przypadku podejrzenia zakażenia u uczniów i pracowników szkoły.
To na podstawie tych wytycznych dyrektor placówki powinien przygotowywać wewnętrzne regulaminy lub procedury jej funkcjonowania w czasie epidemii.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 12.08.2020 roku w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19.
Nie można przepisów § 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 12.08.2020 roku w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Przepisy te wprowadzają od 1 września 2020 roku możliwość ograniczenia w całości lub części funkcjonowanie publicznych i niepublicznych jednostek systemu oświaty w sytuacji pojawienia się zagrożenia epidemiologicznego. W takiej sytuacji dyrektor będzie mógł na czas oznaczony zawiesić zajęcia w tradycyjnej formie i zdecydować o zdalnym nauczaniu. Taką decyzję będzie mógł podjąć zarówno w stosunku do grupy, grupy wychowawczej, oddziału, klasy, etapu edukacyjnego lub całej szkoły lub placówki, jak i w zakresie wszystkich lub poszczególnych zajęć. Jednak podjęcie takiej decyzji przez dyrekcję placówki uzależnione będzie od uzyskania pozytywnej opinii Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego i za zgodą organu prowadzącego.
Z powyższych wytycznych i przepisów rozporządzenia wynikają więc ogólne zasady funkcjonowania placówek oświatowych. Wiele szczegółowych kwestii nie zostało jednak nigdzie uregulowane, stąd wielokrotnie zdarza się, że brak jest podstaw prawnych, by nasi prawnicy precyzyjnie mogli odpowiedzieć na bieżące pytania dyrektorów szkół, czy rodziców.
Dopuszczalna liczba dzieci i pracowników w szkole
Wytyczne i przepisy nie zawierają uregulowań co do tego, ile dzieci i ilu nauczycieli może przebywać na terenie szkoły. Nie ma więc żadnych ograniczeń co do liczby uczniów i nauczycieli w szkole, są natomiast zalecenia, żeby w miarę możliwości zachowywać dystans między osobami przebywającymi na terenie szkoły, szczególnie w miejscach wspólnych, ograniczyć gromadzenie się uczniów na terenie szkoły (np. różne godziny przychodzenia uczniów z poszczególnych klas do szkoły, różne godziny przerw lub zajęć na boisku) oraz unikać częstej zmiany pomieszczeń, w których odbywają się zajęcia (np. uczniowie z danej klasy przebywają cały dzień w jednym pomieszczeniu).
Obowiązek zakrywania ust i nosa na terenie szkoły
Podobnie, wytyczne i przepisy nie nakładają na uczniów i nauczycieli obowiązku zakrywania ust i nosa. Zgodnie z wytycznymi w placówkach oświatowych obowiązywać będą ogólne zasady higieny – częste mycie rąk (w szczególności ręce należy umyć bezzwłocznie po wejściu do szkoły), ochrona podczas kichania i kaszlu oraz unikanie dotykania oczu, nosa i ust. Obowiązek nakładania maseczek lub przyłbic lub innego sposobu zakrywania nosa i ust może wprowadzić jednak dyrektor placówki w wewnętrznym regulaminie lub procedurach jej funkcjonowania. Co ciekawe jednak, obowiązek taki dotyczy osób trzecich – spoza szkoły – w tym rodziców dzieci. Wchodząc na teren szkoły, rodzic zobowiązany jest więc zakryć usta i nos, przy czym dyrektor szkoły w regulaminie lub procedurze funkcjonowania szkoły może ograniczyć lub nawet wyłączyć możliwość przebywania takich osób na terenie szkoły.
Z wytycznych wynika również, że obowiązek zakrywania ust i nosa przez uczniów i pracowników szkoły może być wprowadzony w przypadku zakwalifikowania danego powiatu do strefy żółtej lub czerwonej, jednak dotyczyłby on tylko stref wspólnych.
Zakup maseczek lub przyłbic dla nauczycieli
Ewentualny obowiązek zakrywania ust i nosa rodzi kolejne pytanie – czy to szkoła powinna zakupić maseczki i przyłbice dla nauczycieli. Również w tym przypadku zarówno wytyczne, jak i przepisy prawa milczą na ten temat, więc należy domniemywać, że obowiązek taki na placówkach nie spoczywa. Należy jednak wziąć pod uwagę, że w przepisach i wytycznych nie ma również zapisów zabraniających nauczycielom oraz pracownikom placówki korzystania z maseczek czy przyłbic, a więc warto zapewnić w szkole odpowiednio oznakowany pojemnik, do którego będzie można je wyrzucać.
Odpowiedzialność szkoły za zarażenie koronawirusem
Kolejną kwestią, która budzi emocje jest to czy szkoła może ponosić odpowiedzialność w przypadku gdy uczeń lub nauczyciel zarazi się koronawirusem na jej terenie. Aktualnie brak jest przepisów prawa, które umożliwiałby wystąpienie z roszczeniem o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia w związku z takim zakażeniem. Z prawniczego punktu widzenia placówkom oświatowym trudno jest przypisać winę za takie zarażenie, gdyż może do niego dojść, pomimo tego, że dołożyły one wszelkich starań, by zapewnić uczniom i nauczycielom bezpieczne warunki nauki i pracy. Szkoły realizują więc nałożony przez państwo obowiązek administracyjny w postaci edukacji i nie mogą ponosić odpowiedzialności za ewentualne zarażenie wirusem, podobnie jak nie ponoszą odpowiedzialności w sytuacji, gdy uczniowie zarażą się na jej terenie innymi chorobami, na przykład typowymi dla wieku dziecięcego.
Procedura zachowania w przypadku pojawienia się w szkole ucznia z objawami infekcji
Sen z powiek dyrektorów i nauczycieli spędza również to, jak się zachować gdy do szkoły przyjdzie dziecko z objawami infekcji, w szczególności czy trzeba wówczas zawiadomić sanepid. Zgodnie z wytycznymi, do szkoły mogą przychodzić jedynie zdrowi uczniowie, bez objawów chorobowych sugerujących infekcję dróg oddechowych oraz gdy domownicy nie przebywają na kwarantannie lub w izolacji w warunkach domowych.
Jeżeli pracownik szkoły zaobserwuje u ucznia objawy mogące wskazywać na infekcję dróg oddechowych, w tym w szczególności gorączkę, kaszel, wówczas należy odizolować ucznia w odrębnym pomieszczeniu lub wyznaczonym miejscu, zapewniając min. 2 m odległości od innych osób i niezwłocznie powiadomić rodziców/opiekunów o konieczności odebrania ucznia ze szkoły (rekomendowany własny środek transportu). Pomieszczenie to powinno być wyposażone w środki ochrony osobistej oraz środki do dezynfekcji. W pomieszczeniu tym uczeń z objawami infekcji powinien przebywać w oczekiwaniu na rodziców/opiekunów prawnych, którzy po poinformowaniu ich o zaistniałej sytuacji powinni jak najszybciej odebrać dziecko ze szkoły. Do czasu pojawienia się rodzica/opiekuna prawnego, z uczniem w bezpiecznej odległości i przy zachowaniu wszelkich środków ostrożności w miejscu izolacji powinna pozostać osoba wyznaczona przez dyrektora placówki. Opiekun przebywający w tym samym pomieszczeniu powinien zachować dystans wynoszący min. 2 m a także zakryć usta i nos.
Ponadto, to do dyrektora placówki należy opracowanie wewnętrznych procedur postępowania w sytuacji zagrożenia zarażeniem COVID-19. W takiej sytuacji rekomenduje się podjęcie następujących czynności: w przypadku zauważenia niepokojących objawów u dziecka nie powinno ono przychodzić do szkoły, pozostać w domu i skontaktować się telefonicznie ze stacją sanitarno – epidemiologiczną, oddziałem zakaźnym, a w razie pogarszania się stanu zdrowia zadzwonić pod nr 999 lub 112 i poinformować, że mogą być zakażeni koronawirusem.
W przypadku stwierdzenia podejrzenia zakażenia koronawirusem zaleca się także, aby obszar w którym poruszał się i przebywał uczeń poddać gruntowanemu sprzątaniu, zgodnie z funkcjonującymi w placówce procedurami oraz zdezynfekować powierzchnie dotykowe (klamki, poręcze, uchwyty itp.).
W przypadku potwierdzenia zakażenia koronawirusem należy stosować się do zaleceń państwowego powiatowego inspektora sanitarnego przy ustalaniu, czy należy wdrożyć dodatkowe procedury biorąc pod uwagę zaistniały przypadek.
Procedury obowiązujące podczas zajęć terapeutycznych
Podczas zajęć terapeutycznych dziecko pozostaje w bliskim kontakcie z terapeutą, stąd wiele osób zastanawia się czy podczas takich zajęć obowiązują dodatkowe obostrzenia. Wytyczne MEN dotyczą także: poradni psychologiczno-pedagogicznych, specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych, specjalnych ośrodków wychowawczych, ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii. Nie ma więc oddzielnych przepisów regulujących w sposób szczególny zasady organizowania zajęć terapeutycznych.
Dopuszczalność zajęć wychowania fizycznego poza terenem szkoły
W dobie COVID-19 zaleca się by jak najwięcej czasu spędzać na dworze, gdyż na wolnym powietrzu dużo trudniej o zakażenie. Do prawników z naszej kancelarii w Poznaniu kierowane więc były pytania, co w przypadku lekcji w-f. Niektóre szkoły nie mają boiska, a więc czy zajęcia te mogą przeprowadzić na dworze, ale poza terenem szkoły?
Kwestia poruszona w pytaniu nie jest uregulowana w przepisach prawa oświatowego, ani wytycznych opracowanych wspólnie z Głównym Inspektorem Sanitarnym, Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Edukacji Narodowej. Nie ma jednak norm prawnych zabraniających organizowania zajęć wychowania fizycznego poza terenem szkoły, wytyczne nie zabraniają również organizowania wyjść ze szkoły, chociaż MEN zastrzega możliwość wprowadzenia zakazu wyjść grupowych i wycieczek szkolnych w przypadku zakwalifikowania powiatu na terenie którego znajduje się placówka do tzw. strefy żółtej lub czerwonej.
Organizacja pracy w związku z kwarantanną pracownika szkoły
Częstym pytaniem kierowanym do adwokatów i radców prawnych z naszej kancelarii w Poznaniu jest również to, jakie działania ma podjąć szkoła gdy dany pracownik czy też pracownicy zostaną skierowani na kwarantannę – jak dokumentować nieobecności takiego pracownika, jak je rozliczać i czy potrzebne jest zaświadczenie zwalniające go z obowiązku świadczenia pracy.
Kwestia ta nie jest uregulowana w przepisach prawa oświatowego, ani wytycznych opracowanych wspólnie z Głównym Inspektorem Sanitarnym, Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Edukacji Narodowej. Nasi prawnicy doradzają jednak, aby w pierwszej kolejności poddać dezynfekcji obszar, w którym poruszał się i przebywał taki pracownik z oraz zdezynfekować powierzchnie dotykowe (klamki, poręcze, uchwyty itp.) oraz zastosować się do indywidualnych zaleceń wydanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Nie można zapomnieć, że Sanepid nie poinformuje dyrektora placówki o objęciu nauczyciela kwarantanną. To na nauczycielu ciąży obowiązek przekazania takiej informacji.
Wówczas dyrektor szkoły w porozumieniu z nauczycielem powinien ustalić, czy nauczyciel może pracować zdalnie (prowadzenie zdalnych zajęć z uczniami) i zachować tym samym prawo do pełnego wynagrodzenia. Jeśli natomiast nauczyciel nie może wykonywać swojej pracy, to wydana wobec niego decyzja o kwarantannie będzie wywoływała takie same skutki jak orzeczenie o niezdolności do pracy wystawiane przez lekarza w przypadku zachorowania, wobec czego zachowa na prawo do 80% wynagrodzenia. Po otrzymaniu pisemnej decyzji o kwarantannie nauczyciel powinien ją niezwłocznie przekazać pracodawcy, w kwestii formalnej przedmiotowa decyzja wywołuje te same skutki co zwolnienie lekarskie.
Zakażenie w szkole a obowiązek wykonania testów u dzieci i pracowników
Kwestia tego czy należy poddać wszystkich uczniów i nauczycieli testom na obecność koronawirusa w przypadku wykrycia go u osoby przebywającej w szkole nie jest uregulowana w przepisach prawa oświatowego, ani wytycznych MEN. Nasi prawnicy zwracamy jednak uwagę, że w dalszym ciągu obowiązują wytyczne GIS z dnia ogłoszenia stanu epidemii, gdzie wskazano, że w przypadku kontaktu z osobą zakażoną koronawirusem lub chorą, należy bezzwłocznie skontaktować się ze stacją sanitarno-epidemiologiczną i powiadomić o sytuacji. Rekomenduję zatem w takie sytuacji skontaktować się ze stacją sanitarno-epidemiologiczną oraz postępować stosownie do wydanych zaleceń.
W przypadku stwierdzenia zakażenia u uczniów lub pracowników szkoły państwowy powiatowy inspektor sanitarny przeprowadza dochodzenie epidemiologiczne, którego celem jest ustalenie kręgu osób narażonych na zakażenie. Wyniki dochodzenia epidemiologicznego decydują o zakresie dalszych działań. Osoby, które spełniają kryteria bliskiego kontaktu (tzw. styczności) z osobą chorą lub zakażoną są obejmowane kwarantanną. Natomiast osoby, które miały kontakt o charakterze innym niż styczność są obejmowane nadzorem epidemiologicznym. Osobom skierowanym na kwarantannę winien zostać wykonany test.
Obserwując obecną sytuację, adwokaci i radcy prawni z naszej kancelarii w Poznaniu zalecają, aby w przypadku wykrycia zarażenia koronawirusem u jednego pracownika, przekazać zalecenie wykonania testu wszystkim osobom, w tym uczniom, które miały kontakt z osobą zarażoną.
Brak zgody rodzica na uczęszczanie dziecka do szkoły – konsekwencje
Zarówno dyrektorzy szkół, nauczyciele, jak i rodzice często kierują do naszej kancelarii zapytania, czy możliwe jest niewyrażenie zgody na udział dziecka w zajęciach lekcyjnych. Dla wieku rodziców wysłanie dziecka do szkoły w obecnych warunkach epidemiologicznych to duży stres. Z drugiej strony, dyrektorzy interesują się tym, czy w takim przypadku są zobowiązani organizować dla dziecka naukę zdalną.
Kwestia ta, podobnie, jak wiele innych nie została wprost uregulowana w przepisach prawa oświatowego, ani wytycznych.
Jak wynika z wytycznych nauka w szkole odbywa się w formie stacjonarnej. W przypadku wystąpienia zagrożenia epidemiologicznego dyrektor szkoły, po uzyskaniu pozytywnej opinii Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego i za zgodą organu prowadzącego, będzie mógł częściowo lub w całości zawiesić stacjonarną pracę szkół i placówek. Wówczas nauka będzie prowadza w sposób hybrydowy (częściowo stacjonarnie, częściowo zdalnie) lub w całości w formie zdalnej.
Prawo nie nakłada więc na szkoły obowiązku organizowania dzieciom zdrowym, nie objętym kwarantanną zajęć w formie zdalnej. Warto podkreślić, że stosownie do regulacji art. 40 ustawy Prawo oświatowe jednym z obowiązków ciążącym na rodzicu dziecka jest zapewnienia regularnego uczęszczania na zajęcia szkolne. Przez niespełnienie obowiązku szkolnego należy rozumieć nieusprawiedliwioną nieobecność w wymiarze co najmniej 50% w jednym miesiącu. Niespełnianie obowiązku, o którym mowa wyżej, podlega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji wobec rodziców dziecka.
Zabezpieczenia typu szyby plexi, pojedyncze ławki – czy to obowiązkowe?
Kwestia obowiązku zamontowania szyb typu plexi przy biurkach nauczycieli, czy umieszczania pojedynczych ławek w szkołach nie została wprost uregulowana w przepisach prawa oświatowego, ani wytycznych MEN. Rozwiązanie takie wydaje się również niecelowe, gdyż nauczyciel w trakcie zajęć przemieszcza się podchodząc czy to do tablicy czy to do uczniów. Nie zabrania się również wykorzystywania nadal podwójnych ławek, chociaż wytyczne rekomendują w miarę możliwości zachowanie dystansu w częściach wspólnych w szkołach.
Na pierwszy rzut oka widać więc, że wytyczne MEN są dość ogólne i o wielu procedurach decydować muszą dyrektorzy szkół, mając na uwadze bezpieczeństwo uczniów i pracowników placówek oświatowych.